Strona główna Stanowisko koalicji organizacji pozarządowych

• public affairs

Stanowisko koalicji organizacji pozarządowych

07 czerwca 2024

Szanowna Pani Minister,

poniżej przedstawiamy wspólne postulaty i rekomendacje wypracowane przez organizacje pozarządowe: Fundacja Dobrych Inicjatyw, Fundacja Atalaya, Fundacja Samodzielni Robinsonowie, Fundacja Szczęśliwej Drogi, Towarzystwo Nasz Dom w sprawie ostatnich konsultacji, które miały miejsce za sprawą Pani inicjatywy.

Kim jesteśmy?

Reprezentujemy organizacje pozarządowe, które od wielu lat wspierają młodzież w procesie usamodzielnienia, wychowanków w pieczy instytucjonalnej oraz rodzinnej, a także osób dorosłych działających na ich rzecz. Większość z organizacji, które reprezentujemy finansuje się ze środków prywatnych: od darczyńców indywidualnych, biznesu, a niektóre też częściowo ze środków publicznych. Budujemy społeczności darczyńców, wolontariuszy, przedstawicieli biznesu i władz samorządowych na rzecz dzieci i młodzieży z pieczy zastępczej. Działamy w wielu regionach Polski od Białowieży, Supraśla, Krasnego, przez Warszawę, Łódź, Kisielany, Szczecin, Poznań, aż po Pasłęk, Małachów, Zambrów, Olsztyn, Wielgie i wiele wiele innych większych i mniejszych miejscowości. Łącznie wspieramy kilka tysięcy dzieci w pieczy, angażujemy tysiące wolontariuszy, darczyńców i setki przedstawicieli świata biznesu. Przez wiele lat naszej działalności wypracowaliśmy autorskie rozwiązania i praktyki w obszarze wsparcia dzieci i młodzieży w pieczy zastępczej oraz osób dorosłych (rodziców/pracowników).

 

Ocena przebiegu konsultacji

Jako reprezentanci trzeciego sektora wyrażamy wdzięczność za zorganizowanie okrągłego stołu wokół wyzwań i kryzysów, które dziś dotykają pieczę zastępczą. Tę inicjatywę traktujemy, jako pierwszy krok w kierunku wypracowania działań naprawczych oraz skutecznych i efektywnych rozwiązań. Przedstawiciele naszych organizacji brali czynny udział w pracach większości zespołów eksperckich z nadzieją, że będą one zmierzały do wdrożenia rzeczywistych i skutecznych rozwiązań dla dzieci i młodzieży w pieczy zastępczej i po jej opuszczeniu. Przedstawione w poniższym dokumencie rekomendacje i postulaty są wynikiem wewnętrznych rozmów i poczucia, że nie wszystkie wątki udało się omówić w sposób wystarczający, kompleksowy i rozstrzygający podczas prac zespołów.

Zdajemy sobie sprawę, że przeprowadzenie tak szerokich konsultacji, w tak krótkim czasie, było również dużym wyzwaniem po stronie pracowników Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (MRPiPS). Więcej o uwagach i rekomendacjach dotyczących sposobu przeprowadzenia konsultacji piszemy w Załączniku nr 2. 

 

Zidentyfikowane osie sporu 

W naszej ocenie w trakcie prac większości zespołów główna oś sporu przebiegała między:

• przedstawicielami/kami środowisk reprezentujących rodzinną pieczę zastępczą i pieczę instytucjonalną;

oraz dwie pomniejsze osie sporu pomiędzy:

• przedstawicielami/kami NGOs działającym na rzecz rodzinnej pieczy a rodzicami zastępczymi;
• teoretykami wskazującymi na idealne rozwiązania, a praktykami pieczy instytucjonalnej mierzącymi się z codzienną rzeczywistością.

Przedmioty sporu

Piecza instytucjonalna i rodzinna rozumieją, że żyją w pewnego rodzaju nierozerwalnej symbiozie, jednak należy podkreślić, że prawdopodobnie jeszcze długo będą współistniały i będą potrzebne obie formy pieczy. Według naszych obserwacji – w trakcie prac zespołów – w sposób bardzo wyraźny ujawniły się dwa przedmioty sporu. Jednym z najważniejszych i mogącym mieć daleko idące konsekwencje – między przedstawicielami/kami pieczy rodzinnej i instytucjonalnej był sposób rozumienia pojęcia deinstytucjonalizacji. To, w jaki sposób definiujemy deinstytucjonalizację w pieczy zastępczej wpływa na możliwość dystrybucji środków pomiędzy pieczą rodzinną, a  pieczą instytucjonalną. Wydaje się, że jednym z niewypowiedzianych wprost przedmiotów sporu, była więc obawa towarzysząca części uczestników prac zespołów o przyszły podział tych środków. To, że obawa ta nie została wypowiedziana wprost przez część uczestników – w naszej ocenie – mogło rzutować na sposób i charakter rozmów/sporów w różnych pomniejszych wątkach, bowiem strony te ustawiają się w opozycji wobec siebie, zamiast szukać wspólnego języka. Ten konfrontacyjny ton dyskusji zostanie najpewniej zachowany (i być może będzie narastał), jeśli decydentom nie uda się przedstawić rozwiązania, które zabezpieczy potrzeby i interesy przedstawicieli/ek wymienionych stron.

Drugim przedmiotem sporu, który zidentyfikowaliśmy w trakcie prac zespołów, pomiędzy przedstawicielami/kami rodzinnej i instytucjonalnej pieczy był antagonizujący język, przypisujący przedstawicielom/kom pieczy instytucjonalnej złe intencje i brak zrozumienia potrzeb dzieci, w szczególności dzieci małych i z niepełnosprawnościami. Druga strona (piecza instytucjonalna) zderzała się w swojej opinii z daleko idącym brakiem zrozumienia i uznania obecnej – kryzysowej sytuacji w pieczy, która w sposób bezpośredni wpływa na jakość świadczonych usług na rzecz starszych wychowanków.

Wymienione powyżej osie sporu oraz główne przedmioty tych sporów narastają od lat. Dlatego też w naszej ocenie polityka komunikacyjna Ministerstwa w sprawie oceny, działań, rozwiązań na rzecz pieczy zastępczej powinna uwzględniać te niuanse i perspektywy każdej ze stron. Sytuacje, w których przedstawiciele/ki jednej ze stron mają możliwość osobistego spotkania się z Panią Minister i rozmowy, a druga strona próbuje bezskutecznie umówić się na spotkanie od ponad 5-ciu miesięcy te podziały jeszcze bardziej pogłębia i prowadzi do wzrostu frustracji po stronie przedstawicieli/ek pieczy instytucjonalnej.

 

Źródła kryzysu w pieczy

Konsultacje zainicjowane przez MRPiPS unaoczniły istniejący spór między interesariuszami dbającymi o dobrostan dziecka w pieczy instytucjonalnej i rodzinnej. W ramach konsultacji nie tylko nie rozwiązano tego sporu, ale być może go pogłębiono. Każda ze stron przyjęła inną definicję przyczyn kryzysu w pieczy i wskazywała inne ścieżki rozwiązań. Przestrzegamy jednak przed infantylną oceną niektórych interesariuszy prac zespołu, którzy podają proste przyczyny kryzysu, doszukując się go jedynie w złym sposobie rozlokowania środków między pieczą instytucjonalną, a rodzinną.

W naszej ocenie źródeł tego kryzysu należy dopatrywać w:

• niskim priorytecie pieczy zastępczej w polityce władz samorządowych. Bez silnego zaangażowania i wywierania pozytywnego wpływu na decydentów w jednostkach samorządu terytorialnego, jakiekolwiek odgórne rozwiązania nałożone na władze samorządowe pozostaną na papierze.
• braku wsparcia ze strony budżetu centralnego na realizację zadań nakładanych na władze samorządowe, które nie są wstanie finansowo im sprostać.
• braku wieloletniej strategii działań z rozpisaniem na kamienie milowe, która byłaby oparta o istniejące i możliwe zasoby, a nie o myślenie życzeniowe – często oparte przez różnych decydentów – o infantylizm. Strategia ta powinna powstać z udziałem wszystkich stron (w tym z udziałem dzieci, młodzieży, usamodzielnionych) z ich partycypacyjnym udziałem, poszanowaniem potrzeb, doświadczeń i zagrożeń, które definiowane są przez nich w procesie zmiany. Taka strategia powinna być również bardzo dobrze zakomunikowana, tak aby zniwelować jakiekolwiek lęki, po którejkolwiek ze stron oraz poczucia, że jest się stroną mniej ważną, pomijaną, czy nieakceptowaną. W tym kontekście pilną potrzebą jest też realizacja jakościowych badań dotyczących różnych aspektów pieczy, rodziny, usamodzielniających się itp. na podstawie których można by zacząć budować realną i mierzalną strategię działań. 
• braku współpracy instytucji, które znajdują się w orbicie dziecka w pieczy zastępczej, co wynika również z niskich pokładów zaufania społecznego w Polsce.  Mamy więc swoisty paradoks, gdzie z jednej z strony dążymy do urodzinnienia pieczy, a z drugiej strony przy jakimkolwiek potknięciu osób odpowiedzialnych wysyłamy kontrole z UW lub prokuratora, a rozmowę sprowadzamy do numerów aktów prawnych i paragrafów.
• w zmianach społecznych/pokoleniowych oraz postaw obywateli, co do chęci posiadania potomstwa i zakładania rodzin. Nowoczesna strategia wobec pieczy zastępczej powinna uwzględniać wyniki badań socjologicznych w oparciu o zjawiska i trendy demograficzne, społeczne i klimatyczne.
• niskim prestiżu zawodu wychowawcy/czyni w pieczy instytucjonalnej oraz rodziny zastępczej. Obecnie mamy odpływ pracowników z pieczy oraz coraz częstsze rezygnacje rodzin zastępczych, przy jednoczesnym wzroście ilości dzieci w pieczy (+0,7% w 2022 r., +3,5% w 2023 r.). Dlatego bez drastycznego zwiększenia nakładów na wynagrodzenia dla przedstawicieli wszystkim form pieczy, sytuacja z miesiąca na miesiąc będzie się pogarszać. Biorąc pod uwagę długofalowe efekty działania tzw. „Ustawy Kamilkowej” oraz nasze wewnętrzne prognozy, wzrost ilości dzieci w pieczy w latach 2024 – 2026 może wynieść nawet +5%-6% wzrostu rok do roku. 
• braku politycznej chęci do rozwiązania skomplikowanych sieci zależności, interesów różnych grup interesariuszy i wieloletnich zaniedbań w zakresie dbania o dobrostan dziecka w pieczy zastępczej i po niej. W zamian – prawie od dekady – proponowane są liczne programy rozdawnictwa środków publicznych „każdemu po równo”, które nadwyrężają budżet centralny, nie odpowiadają na rzeczywiste potrzeby społeczne grup wykluczonych, a są jedynie drogim sposobem politycznej korupcji, kupowania elektoratu. Jak inaczej nazwać program 800+ dla rodziców dwójki dzieci z Warszawy, którzy łącznie zarabiają 18 tys. netto/mc, przy jednoczesnym braku wsparcia dla dziecka w wieku 19-20 lat, które opuściło dom dziecka, bez perspektywy dachu nad głową, wsparcia psychologicznego i pracy? 

 

 

Założenia dla zbudowania mapy drogowej dla kryzysu braku miejsc w pieczy zastępczej (kryzys „tu i teraz”):

1. Rozwiązania powinny mieć charakter czasowy z jasno określonym czasem ich realizacji i bez możliwości ich przedłużenia (np. okres max. 3 lata), a środki na ten cel powinny być zapewnione z budżetu centralnego. 
2. W ramach rozwiązań kryzysu „tu i teraz” należy pilnie otworzyć nowe placówki opiekuńczo-wychowawcze (14 os.), ale bez możliwości wykorzystania infrastruktury i umiejscowienia ich w dawnych lokalizacjach, gdzie w jednym budynku mieści się 2-4-6 placówek. To rozwiązania ma za zadanie zabezpieczenie dzieci, które:

– dziś nie znajdują się w bezpiecznym miejscu (zagrożenie zdrowia i życia);

– obecnych wychowanków w placówkach, w których jest już ponad 14 os. (np. 16-18-20) i tym samym jakość świadczonych usług opiekuńczo-wychowawczych dla nich jest zagrożona;

– są już „młodymi dorosłymi” w wieku 18+ i znajdują się w procesie usamodzielnienia. Kryzys braku miejsc w pieczy zastępczej spowodował, że od wielu miesięcy – w tym najbardziej newralgicznym dla nich momencie życia – „proszeni są” przez swoich wychowawców/dyrektorów o opuszczenie placówki. PCPRy „wymuszają” te decyzje na dyrektorach placówek i jest to już stała praktyka. 

3. Drastyczne podniesienie świadczeń dla rodzin zastępczych oraz wychowawców w placówkach. Nie możemy pozwolić sobie na kolejny odpływ rodzin i pracowników pieczy. 

Założenia dla mapy drogowej do zbudowania skutecznej pieczy zastępczej w Polsce

1. Rzeczowa analiza zebranych postulatów w ramach konsultacji w Ministerstwie.
2. Analiza obecnych rozwiązań (punktowych) prowadzone przez różne NGOs, PCPRy, POW itp. w zakresie wsparcia dzieci i młodzieży w rodzinach zastępczych, POW, młodzieży w procesie usamodzielnienia pod kątem możliwości wdrożenia ich do programu pilotażowego lub całego systemu.
3. Kontynuacja dialogu społecznego w skutecznej formule wypracowania ostatecznych rekomendacji:
   • przecięcie osi i przedmiotów obecnych sporów (opisanych w pkt. 2) przez Ministerstwo z uwzględnieniem argumentów głównych stron sporu i z uwzględnieniem realności obecnych zasobów, trendów i możliwych rozwiązań;
   • wytyczenie wykładni definicji deinstytucjonalizacji w taki sposób, aby nie zamykać samorządom, instytucjom, NGOs ścieżki do pozyskiwania środków na wsparcie również dla dzieci i młodzieży z pieczy instytucjonalnej; 
   • powołanie Rady Społecznej przy Ministrze ds. pieczy zastępczej, która reprezentować będzie różne środowiska i która będzie mogła na bieżąco i szybko monitorować sposób implementacji nowych rozwiązań w terenie oraz wspierać praktyków w ich wdrażaniu;
   • powołanie Departamentu ds. pieczy zastępczej w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej;
   • zlecanie badań ilościowych i jakościowych dotyczących rodziny, rodzin zastępczych (wszystkich typów), POW, MOS, MOW, PCPR, usamodzielnionych i innych interesariuszy oraz cykliczne powtarzanie tych badań (np. raz na dwa lata);
   • stałe monitorowanie danych (bazy danych) oraz tworzenie prognoz wzrostów/spadków dzieci w pieczy, tak aby w krótkookresowych okresach 2-3 lata przygotowywać system na nadchodzące zmiany, tak aby one „nie zaskakiwały” decydentów;
   • dostrzeżenie że osoba po doświadczeniu pieczy zastępczej mająca 18+ lat i opuszczająca pieczę – pomimo że formalnie już pełnoletnia – nadal jest dzieckiem, które potrzebuje wsparcia. Wsparcia, które powinno być rzeczywiste i dostosowane do indywidualnych potrzeb;
   • przygotowanie mapy interesariuszy i zadbanie o obecność przedstawicieli wszystkich stron w procesie zmian systemowych;
   • wyznaczenie deadlinów na wypracowanie poszczególnych aspektów związanych z pieczą, w taki sposób, aby usprawnienie w jednym aspekcie nie spowodowało zatoru w kolejnym (patrz. case „ustawa Kamilka”);
   • zbudowanie zabezpieczenia finansowego dla rozwiązań systemowych (Fundusz Sprawiedliwości, budżet centralny, KPO, środki z UE, % od podatku x itp.).